Thẻ: Gian lận tài chính

Nhận kết quả khám tổng quát của Vinmec, tôi lững thững bước vào phòng tư vấn của bác sỹ. Cũng như mọi lần lại là cái checklist quen thuộc về đủ các loại xét nghiệm. Trong đầu với hàng tá thứ phải suy nghĩ thời gian đâu mà chú ý mấy cái tờ giấy ấy.

“Máu nhiễm mỡ”, lời bác sỹ vang lên, tôi không mấy chú ý vì đã quá quen thuộc rồi, đã 3 năm nay chưa có gì mới cả. Im lặng một hồi chăm chú nhìn tờ giấy, liếc tôi vài cái như thế để lấy thêm thông tin, vị bác sĩ với cặp mắt kiếng tụt sát xuống sống mũi nói: “tim có vấn đề”.

Chết thật, cái này thì tôi run thật rồi, kiểu như đối với tôi tim là thứ tối kỵ ấy. Giọng run run tôi hỏi bác sỹ về vấn đề của mình. Tôi mới chỉ có 1 vợ và 1 con, tôi muốn phải có số 2 cơ, …… Vẫn cái phong thái điềm tĩnh đến vô tình ấy, bác sỹ chốt hạ câu “Cần quan sát thêm, lo tập thể dục, mọi thứ đều ổn” và rồi hướng dẫn tôi xem cái checklist, nói tôi về đối chiếu chỉ số qua các năm để xem tình hình.

Về nhà tôi lật hết những thông số của những năm trước ra và xem chăm chú, chỗ nào không hiểu tôi call lũ bạn làm bác sỹ của mình. May mắn là bình thường tôi hướng dẫn tận tình tụi nó trong mảng đầu tư nên bây giờ tụi nó thông não mình nhiệt tình không kém.

Tựu lại, Qua cảm ơn anh em đã bên Qua lúc hiểm nghèo nhất. Để tỏ lòng cảm ơn, Qua xin hậu tạ lại anh em một cái checklist bên đầu tư, 10 gạch đầu dòng này sẽ giúp anh em thiện lành có thêm cơ sở để phát hiện những doanh nghiệp đang lâm “trọng bệnh”. Qua tin anh em sẽ cần nó giống như Qua cần cái checklist thông số sức khỏe vậy.

1️⃣ Đầu tiên anh em nên cẩn thận với những doanh nghiệp có sự mất cân đối dòng tiền trong thời gian dài.

Một doanh nghiệp sẽ có 3 dòng tiền vào ra. Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh, dòng tiền tài chính và dòng tiền đầu tư. Cái tôi muốn thấy nhất là dòng tiền từ hoạt động kinh doanh phải thường xuyên dương một cách hợp lý. Dòng tiền này mạnh mẽ sẽ giúp doanh nghiệp có tiền trả bớt những nghĩa vụ từ dòng tiền tài chính và có thêm động lực tích lũy phương tiện sản xuất trong hoạt động đầu tư.

Continue reading

Báo cáo tài chính là công cụ tốt nhất để nhà đầu tư và nhà quản trị đưa ra các quyết định kinh doanh của mình. Tuy nhiên trong khi thế giới không ngừng thay đổi hàng trăm năm qua thì báo cáo tài chính và chuẩn mực lại quá chậm chạm trong việc thay đổi để thích nghi với môi trường mới. Có những ý kiến còn cho rằng báo cáo tài chính dường như đang ngày càng mất tác dụng.

Vậy đâu là những lý do đã làm bộ tài liệu quan trọng bậc nhất này đứng trước nguy cơ bị “thất sủng” trong mắt các nhà đầu tư. Với kinh nghiệm đầu tư 10 năm tại Việt Nam cùng với khoảng thời gian làm tư vấn các doanh nghiệp niêm yết, tôi cho rằng có 5 “góc khuất” khá lớn mà BCTC hiện nay vẫn gặp phải, dĩ nhiên là sẽ có nhiều vấn đề nữa cần xử lý, nhưng trong phạm vi bài viết tôi ưu tiên nhất 5 vấn đề này.

 Đầu tiên Báo cáo tài chính không thể hiện hết giá trị của các tài sản vô hình

Còn nhớ năm 2012, truyền thông đưa tin Kinh Đô ghi nhận thương hiệu của mình vào tài vô hình của công ty, việc làm này sau đó bị kiểm toán lưu lý là trái với chuẩn mực kế toán tại Việt Nam. Kiểm toán cho rằng: “Kinh Đô đã cố tình ghi nhận giá trị thương hiệu vào tài sản với mục đích làm tăng tổng tài sản, tăng vốn chủ sở hữu”. Bạn có cho rằng thương hiệu Kinh Đô  chỉ “đáng giá 0 đồng” trên tài sản?

Tương tự giá trị thương hiệu, BCTC sẽ không thể hiện hoàng loạt những tài sản vô hình đang thực sự đem lại sức mạnh cho doanh nghiệp, chẳng hạn như tệp khách hàng, mạng lưới quan hệ, năng lực ban lãnh đạo, trình độ công nghệ, ……. những tài sản này là thứ mà mọi doanh nghiệp đều thèm muốn và trong nhiều trường hợp còn quan trọng hơn rất nhiều so với những tài sản đang kê khai trên BCTC.

Chẳng hạn như trong trường hợp của Vinamilk (VNM), công ty sữa là biểu tượng cho sự thành công của doanh nghiệp Việt Nam. Sức mạnh của Vinamilk nằm ở chính những tài sản vô hình như thương hiệu, năng lực ban lãnh đạo, hệ thống quản lý và sâu trong đó chính là văn hóa doanh nghiệp. Tuy nhiên BCTC của VNM không phản ánh những tài sản này và chắc chắn nếu chỉ nhìn vào BCTC của VNM để ra quyết định thì nhà đầu tư sẽ nhanh chóng mắc sai lầm.

Tiếp đến là sự sai lệch giữa giá trị sổ sách và giá trị thị trường

Vấn đề thứ hai nằm ở chính việc áp dụng “nguyên tác giá gốc” khi xây dựng số liệu trên báo cáo tài chính. Theo nguyên tắc này, giá trị của tài sản không hề liên hệ đến hiệu quả sử dụng tài sản hay giá trị thị trường của tài sản qua thời gian, mà chỉ là toàn bộ số tiền doanh nghiệp đã chi ra để sở hữu tài sản đó. Nguyên tắc này chỉ mất đi khi doanh nghiệp chuyển giao quyền sở hữu hoặc đánh giá lại tài sản với mục đích góp vốn kinh doanh.

Để dễ hiểu hơn bạn có thể hình dung về một công ty A sở hữu mảnh đất 1000m2 mặt tiền đường Nguyễn Huệ. Khi nhà đầu tư đọc BCTC của công ty A này, giá trị mảnh đất ghi trên giấy tờ là 50 tỷ, hay giá trị ghi sổ của mảnh đất này là 50 triệu cho mỗi m2. Bạn có nghĩ rằng ở đường Nguyễn Huệ, con đường sôi động bậc nhất Sài Gòn lại có mặt tiền nào giá 50 triệu/m2. Nó quá phi thực tế, nhưng BCTC là thế, phải làm theo chuẩn mực, đó là còn chưa kể đến nhiều doanh nghiệp cố tình ẩn đi những thông tin này để cổ đông không thể tra ra nổi.

Việc ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào các ước tính kế toán cũng là điểm chết người

Ước tính kế toán bạn có thể đơn gián là kế toán viên sẽ lấy giá trị gần đúng của một chỉ tiêu trên BCTC, giá trị này được ước tính “một cách chủ quan” trong trường hợp thực tế đã phát sịnh nhưng chưa có số liệu chính xác. Những khoản mục thường được ước tính là các khoản dự phòng, các khoản trích khấu hao tài sản cố định, chi phí trả trước, giá trị sản phẩm dở dang, doanh thu ghi nhận trước, doanh thu theo đồng xây dựng dở dang, lợi thế thương mại,…. Điều đáng nói là một số khoản ước tính này sẽ làm thay đổi toàn bộ cục diện tình hình kinh doanh của công ty. Chính vì vậy, tính tin cậy của các ước tính kế toán là một vấn đề tương đối nan giải.

Ví dụ điển hình cho tình huống này là trường hợp CTCP Đầu tư Apax Holdings (HOSE: IBC) của Shark Thủy, một người không xa lạ với giới trẻ Việt Nam. Năm 2017 IBC tăng vốn gấp đôi và đồng thời ghi nhận tới 630 tỷ đồng lợi thế thương mại, chiếm tới 1/3 tổng tài sản của công ty. Được biết, lợi thế thương mại phát sinh của IBC chủ yếu là do công ty mua chi phối anh ngữ Apax English với giá cao. Điều đáng nói là 630 tỷ đồng chênh lệch do “ước tính” này sẽ được phân bổ trong 10 năm vào chi phí của IBC, tức mỗi năm cổ đông của IBC sẽ phải gánh 63 tỷ đồng. Vậy lý do gì để IBC ước tính giá trị của  anh ngữ Apax ở mức cao hư vậy so với giá phí hợp nhất?

Bỏ qua hàng hoạt thông tin quan trọng với nhà đầu tư

Công ty ký hợp đồng với hàng loạt khách hàng mới, công ty triển khai một loạt sản phẩm mới hay đôi khi thị trường mới, công ty thay ban lãnh đạo mới và ngay cả việc công ty chuyển sàn,…….. Tất cả những thông tin vô cùng quan trọng này bạn sẽ không thể tìm được ở những con số trên báo cáo tài chính.

Vì sao ư? Vì báo cáo tài chính chỉ cho bạn những con số, kế đến là nguyên tắc để hình thành lên những con số đó và cuối cùng là một loạt con số khác để thuyết minh cho những con số trước đó. Nhìn chung là toàn số với số, chính vì thế những thông tin “vô hình” dù có giá trị đến mấy cũng không thể nào xuất hiện trên báo cáo tài chính.

Khi đầu tư  vào một doanh nghiệp là chúng ta đang đầu tư vào tương lai của doanh nghiệp đó. Điều đáng nói là tương lai của doanh nghiệp lại phụ thuộc vào những thông tin bên trên.

Và cuối cùng thực tế đã chứng minh kể cả đọc BCTC đã được kiểm toán vẫn chết như thường

Đến ngày hôm nay vụ scandal sai lệch số liệu về hàng tồn kho và phải thu tại báo cáo tài chính của Gỗ Trường Thành (TTF) vẫn chưa hết dư chấn trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Giá cổ phiếu đã giảm từ quanh 45,000 đồng xuống chỉ còn 3,000 đồng, gây không ít mất mát cho những nhà đầu tư đã tin tưởng vào ban lãnh đạo, vào BCTC đã được kiểm toán của TTF.

Như vậy bản thân báo cáo tài chính ngoài việc mắc những “vấn đề” mang tính cố hữu của mình, nó còn mang theo những vấn đề về mang tính “ngoại tác” từ phía con người. Hiện nay chúng ta chưa có số liệu để thống kế được rằng trong hai vấn đề trên, vấn đề nào là nguyên nhân của phần lớn những sai sót và gian lận trong báo cáo tài chính và có lẽ chúng ta cũng sẽ không bao giờ có. Tuy nhiên chúng ra hiểu rằng, báo cáo tài chính không bao giờ hoàn hảo và đây cũng không thể là kim chỉ nam duy nhất cho những quyết định đầu tư bài bản.

Cổ phiếu quỹ, khái niệm đã không còn xa lạ với nhà đầu tư Việt Nam khi gần 2 năm nay, hàng loạt doanh nghiệp lớn liên tục đăng ký mua lại cổ phiếu quỹ đã phát hành. Về mặt lý thuyết thì việc mua lại cổ phiếu quỹ là một hoạt động mang lại nhiều lợi ích cho cổ đông công ty, thậm chí ngay cả nhà đầu tư lỗi lạc Waren Buffett cũng coi việc doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ là một trong những tiêu chí đầu tư của mình.

Cũng chỉnh bởi những mặt tích cực trên lý thuyết đó mà việc săn đón những doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ cũng nhanh chóng trở thành một phương pháp đầu cơ thịnh hành. Tuy nhiên, thứ gì đã trở lên quá thịnh hành thì cũng nghiễm nhiên trở thành một công cụ để các doanh nghiệp lợi dụng “lèo lái” cổ phiếu của chính mình và người phải chịu thiệt hại cuối cùng lại chính là nhà đầu tư.

Vậy tại sao việc mua lại cổ phiếu quỹ về lý thuyết lại tích cực?

Trước tiên là về mặt cung cầu.

Việc doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành ngoài thị trường, từ đó làm giảm nguồn cung và giúp giá cổ phiếu có động lực tăng trong cả ngắn và trung hạn. Vào đợt giảm mạnh đầu quý 2 vừa qua, hàng loạt doanh nghiệp ồ ạt đăng ký mua vào cổ phiếu quỹ, không khó để thấy rằng đây chỉ là một “chiêu thức” được sử dụng để hỗ trợ giá cổ phiếu trong ngắn hạn.

Thứ hai là cổ phiếu quỹ là dạng cổ phiếu doanh nghiệp “khóa trong két”.

Lượng cổ phiếu này sẽ không được trả lợi tức, không có quyền biểu quyết,…. Như vậy nếu việc mua lại cổ phiếu quỹ không làm giảm tiềm năng lợi nhuận trong tương lai thì hành động này sẽ giúp 2 chỉ số quan trọng là EPS (lợi nhuận trên một cổ phần) và ROE (Lợi nhuận trên vốn cổ phần) tăng lên nhanh chóng, hay lợi ích của mỗi cổ đông sau khi doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ sẽ tăng lên ngay lập tức.

Lý do thứ ba là chính cổ phiếu quỹ cũng đồng thời như một khoản đầu tư tài chính của doanh nghiệp.

Đây là điều chúng đã thấy trong hành động mà Kido Group và Masan Group đã làm trong 3 năm qua. Khi bản thân ban lãnh đạo nhận thấy giá cổ phiếu của mình đã khá “hấp dẫn” so với giá trị thực thì chính bản thân danh nghiệp cũng sẽ chủ động mua lại cổ phiếu quỹ và lựa chọn một thời điểm thích hợp trong tương lai để bán ra kiếm lời.

Và lý do cuối cùng là một hành động mang tính chất “tiết kiệm” cho cổ đông.

Điều dễ thấy là khi một doanh nghiệp thừa tiền mà chưa biết chi tiêu vào đâu thì có 2 sự lựa chọn đó: (1) Trả cổ tức bằng tiền mặt, (2) Mua lại cổ phiếu quỹ. Cả 2 hình thức này đều giúp tăng lợi ích cho cổ đông, tuy nhiên việc mua lại cổ phiếu quỹ sẽ giúp cổ đông giảm được khoản thuế thu nhập cổ tức (ở Việt Nam là 5%), đồng thời lại có thêm sự lựa chọn là là bán lại hay tiếp tục nắm giữ.

Tích cực nhưng đang bị “lợi dụng”

Nói một đằng làm một nẻo.

Đây là tình huống thường gặp trên thị trường khi một số doanh nghiệp thông báo kế hoạch mua lại cổ phiếu với khối lượng lớn và giá cao nhằm đẩy giá cổ phiếu tăng mạnh, nhưng sau đó không thực hiện hoặc thực hiện rất ít.

Ví dụ rõ ràng nhất cho trường hợp này là Tổng công ty Khí Việt Nam (GAS) đầu năm 2015 đăng ký mua vào 10 triệu cổ phiếu quỹ với giá tối đa 100,000 đồng/cổ phiếu, đây là giá khá cao vì vào thời điểm đó giá thị trường của GAS chỉ dao động quanh 65,000 đồng/cp. Với mức giá “hời” như vậy nhưng thực tế, GAS chỉ mua vào vỏn vẹn 6% số cổ phiếu đã đăng ký mua và giải thích lý do là “vướng mắc về thủ tục đăng ký”. Một công ty tầm cỡ khác là Hoàng Anh Gia Lai (HAG) cũng đăng ký mua lại 10 triệu cổ phiếu quỹ nhưng rồi sau đó lại hủy kế hoạch, lý do được đưa ra là do công ty cần dồn tiền tập trung vào các dự án mới. 

Dễ dàng sử dụng tiền của doanh nghiệp để giúp một số cổ đông đặc biệt thoái vốn ở mức giá cao.

Trên thị trường gặp không ít tình huống éo le khi giá cổ phiếu sau một thời gian tăng rất mạnh thì lúc này công ty thực hiện đăng ký mua lại lượng lớn cổ phiếu quỹ, điều mà đúng ra doanh nghiệp nên làm lúc giá cổ phiếu ở vùng giá thấp. Và sau một thời gian doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ, giá cổ phiếu giảm nhanh chóng. Vấn đề là khi doanh nghiệp thực hiện mua cổ phiếu quỹ, bản thân cổ đông không thể biết được danh tính của bên bán cổ phiếu quỹ là ai, dù là hình thức thỏa thuận hay khớp lệnh.

Và cuối cùng là sử dụng chính việc mua lại cổ phiếu quỹ để tăng tỷ lệ biểu quyết, phục vụ cho lợi ích cá nhân thay vì lợi ích của cổ đông.

Đây là “hành động” chưa phổ biến ở Việt nam nhưng cũng được một số doanh nghiệp sử dụng trong thời gian gần đây khi các cổ đông “đặc biệt” muốn củng cố hơn nữa vị thế của mình trong doanh nghiệp.

Như chúng ta đã biết việc mua cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành và từ đó tăng tỷ lệ sở hữu của những cổ đông còn lại. Vấn đề là nếu việc mua lại cổ phiếu quỹ được thực hiện trong trạng thái dư giả tiền mặt không biết đầu tư vào đâu là hành động đúng đắn thì việc cố gắng mua lại cổ phiếu quỹ trong trạng thái “cạn” tiền là một hành động thiếu thông minh và không khỏi để lại nhiều dấu hỏi về tính trung thực.

Nhìn chung thị trường chứng khoán là thị trường của sự kỳ vọng và niềm tin. Việc doanh nghiệp công bố mua lại cổ phiếu quỹ dù là vì mục đích gì thì cũng sẽ trở thành một động lực giúp cổ phiếu có những biến động tích cực. Tuy nhiên, nếu bạn là một nhà đầu tư thông minh, hãy bình tĩnh để tìm hiểu xem hành động mua lại cổ phiếu quỹ của doanh nghiệp có thực sự phù hợp và trung thực hay không trước khi có những quyết định mua bán của riêng mình.